धमनी फुटेर रगत जम्ने अनि खुट्टा सुन्निने समस्याः डीप भेन थ्रोम्बोसिस (DVT)

सावधान: यो व्यक्तिगत/पारिवारिक अनुभवहरूमा आधारित ब्लग हो र पाठकहरूलाई डीप भेन थ्रोम्बोसिस (DVT) बारे सचेत गराउनको लागि मात्र हो। यसमा चिकित्सा सल्लाह वा प्रेस्क्रिप्शन समावेश छैन।

के तपाईंले कहिल्यै आफ्नो खुट्टामा अस्पष्ट सुन्निने, दुख्ने, वा भारीपन अनुभव गर्नुभएको छ जुन ठीक हुन मान्दैन ?

हामी सामान्यतः यस्ता समस्यालाई थकान वा बाउँडेको होला भनेर बेवास्ता गर्छौं। यद्यपि, हामी सावधान हुनुपर्छ किनकि यो गम्भीर कुराको संकेत हुन सक्छ । जस्तै, डीप भेन थ्रोम्बोसिस (DVT) ।

यसको बारेमा कुरा गरौँ ।

DVT को बारेमा कसरी थाहा पायौँ ?

सोनुको दुखेको र सुन्निएको खुट्टा

साउन १९, सोमबार । मेरी श्रीमती सोनुले दिउँसो ४ बजेतिर मलाई भिडियो कल गरिन्, रुँदै देब्रे खुट्टामा पोल्यो र सुन्नियो भनिन् । हाम्रो सानो छोराको जन्म भएको लगभग चार हप्ता भइसकेको थियो र उनी छोरालाई स्तनपान गराइरहेकी थिइन्। त्यो रात उनले कम्मर र तिघ्रामा दुखाइको गुनासो गरेकी थिइन्। अलि बढी बस्नु परेको हुँदा दुखेको होला भन्ने सोचियो र खासै वास्ता गरिएन । भिडियो कलमा उनको भावभङ्गीले भने दुखाइ गहिरो र गम्भीर भएको संकेत गर्‍यो ।

मैले तुरुन्तै अफिसबाट बिदा लिएँ र राइड सेयर गरेर मोटरसाइकलबाट घरतिर लागेँ । लगभग ४० मिनेटको त्यो सवारीमा अत्यन्तै भयानकदेखि तुलनात्मक रूपमा रमाइलोसम्म विभिन्न परिदृश्यहरूको कल्पना गरिरहेको थिएँ ।

घर पुगेपछि, मैले उनलाई मुस्कुराएको पाएँ । दुखेको त थियो तर अलिअली हिँड्डुल गरेको देख्दा मेरो परिवार र छिमेकी अङ्कल आन्टीहरू सबैजना ढुक्क भयौँ । हामीलाई लागेको थिएन कि दुखाइ बढ्दै जानेछ तर दुख्नै छाडेन ।

हामीले गरेका गल्तीहरू

सोनुको पीडा रात्री स्तनपान सत्रहरूमा सुरु भएको थियो । उनले मालिस गर्ने दिदीलाई पीडा कम गर्न भनिन् । दुर्भाग्यवश, पीडा झन् बढ्यो । उनी प्यासेजमा जोडिएको बाथरूमसम्म पनि हिँड्न सकिनन् ।

खुट्टा बाउँडिएको ठानेर हामीले दुखेको खुट्टामा नियमित रूपमा मालिस, बरफ र तातो पानी लगायौं । तिनीहरूले अस्थायी राहत त दिए तर सुन्निन र दुख्न कम भएन । सोनुले नजिकैको क्लिनिकमा डाक्टरको प्रेस्क्रिप्शनअनुसार पेन किलर पनि खाइन् तर तिनीहरूले काम गरेनन् ।

उपचार

अवस्था बिग्रँदै जाँदा सोनुको खुट्टा नीलो नीलो हुन थाल्यो। बिहीबार बिहान ८ बजेतिर हामीले उनलाई चाबहिलको ओम अस्पताल लग्यौं र एक अर्थोपेडिक सर्जनको अपोइन्टमेन्ट लियौँ । उनले तुरुन्तै अल्ट्रासाउन्डको लागि पठाए । रिपोर्टमा DVT देखिएपछि उनले हामीलाई हृदय/रक्तसञ्चार रोग विशेषज्ञकहाँ रेफर गरे । हामीसँग दुई विकल्प थिए: १) दिउँसो १ बजेसम्म मुटुरोग विशेषज्ञको प्रतीक्षा गर्ने, वा २) महाराजगञ्जको मनमोहन कार्डियोभास्कुलर सेन्टरमा जाने ।

हामीले पछिल्लो रोज्यौँ ।

त्यहाँका डाक्टरले (अर्थोपेडिक डाक्टरले रेफर गरेको होइन, अरू नै) सोनुलाई खाने औषधि दिए र दुई हप्तापछि आउनु भने । डाक्टरले पाँच सेकेन्ड पनि सोनुलाई हेर्ने र कुरा गर्ने गरेनन् । हामी सन्तुष्ट भएनौं तर हामीले औषधि किन्यौँ । औषधि खाँदै गर्दा, दुखाइ र सुन्निने क्रम बिस्तारै कम हुँदै गयो।

अहिले सोनु धेरै बिसेक भएकी छिन् र बिस्तारै आफ्ना दैनिक गतिविधिहरू पुनः सुरु गर्दैछिन् । लामो समयसम्म उभिनु, हिँड्नु वा बस्नु अझै पनि पीडादायी हुन्छ । उनी अझै पनि अर्को दुई महिनासम्म डाक्टरले तोकेको औषधि सेवन गरिरहेकी छिन् ।

अब हामीले हाम्रो अनुभव वर्णन गरिसकेपछि, अलि औपचारिक परिभाषामा आऔं।

डीप भेन थ्रोम्बोसिस (DVT) भनेको के हो?

डीप भेन थ्रोम्बोसिस भनेको एउटा यस्तो अवस्था हो जहाँ पेल्भिस (कम्मर), तिघ्रा, र पिडौँलाका गहिरा धमनी (अक्सिजनरहित रगत बोक्ने पातला नसा) मा कुनै कारणवश रगत जम्छ अर्थात् क्लट बन्छ । यसरी जमेको रगतले खुट्टा सुन्नाउँछ । यी नसाहरूले रगतलाई मुटुमा फिर्ता लैजाने हुँदा जब क्लटले रक्तप्रवाह सुस्त बनाउँछ वा रोक्छ, गम्भीर समस्याहरू निम्तिन सक्छन् । जब क्लट बाक्लो हुँदै फोक्सोसम्म पुग्छ, यसले र पल्मोनरी एम्बोलिज्म (PE) गराउँछ जसले ज्यानसमेत लिन सक्छ ।

तपाईंले किन ख्याल गर्नुपर्छ?

DVT का लक्षणहरू प्रायः देखिँदैन । यो सूक्ष्म रूपमा सुरु हुन सक्छ, जस्तै :-

• पिडुँलामा थोरै दुखाइ
• एउटा खुट्टामा भारी महसुस
• हल्का सुन्निने वा नीलो देखिने

मानिसहरूले प्रायः DVT लाई मांसपेशीमा तनाव, धेरै लामो समयसम्म उभिनु, वा खराब रक्तसञ्चार ठान्ने गल्ती गर्छन् (हामीले जस्तै) । तर जब क्लट तपाईंको फोक्सोमा जान सक्छ, रक्त प्रवाह र अक्सिजन अवरुद्ध गर्न सक्छ र आपतकालीन अवस्था निम्त्याउन सक्छ ।

जोखिममा को हुन सक्छ ?

यी व्यक्तिहरू DVT बाट पीडित हुने उच्च जोखिममा छन्:

• सुत्केरी महिलाहरू (विशेष गरी सिजेरियन सेक्शन पछि, जस्तै सोनु)
• लामो समयसम्म बस्नु वा सुत्नु पर्ने जो कोही (डेस्कको काम, लामो यात्रा)
• हालसालै शल्यक्रिया वा चोटपटक लागेको व्यक्ति
• धूम्रपान गर्ने, मोटोपना भएका वा गर्भनिरोधक चक्की, एन्टिकोआगुलेन्ट र केही न्यूरोसप्रेसेन्ट जस्ता औषधिहरू लिने व्यक्ति
• क्लटिंग विकारको पारिवारिक इतिहास भएको व्यक्ति

ध्यान दिनुपर्ने एउटा कुरा के हो भने स्वस्थ व्यक्तिहरूमा पनि अवस्थाअनुसार DVT विकास हुन सक्छ ।

बेवास्ता गर्न नहुने लक्षणहरू

• कम्मर, तिघ्रा वा पिँडुलाको दुखाइ
• खुट्टा सुन्निनु वा “कसिएको” महसुस हुनु
• खुट्टामा जलन
• खुट्टा नीलो वा रातो देखिनु
• आराम गरेपछि पनि हिँड्न गाह्रो हुनु

केले मद्दत गर्छ?

यो लेख चिकित्सा सल्लाह नभएकाले तपाईंलाई कुन औषधि लिने भनेर बताउँदैनौं । यद्यपि धेरै खाने र सुईबाट दिइने औषधिहरू उपलब्ध छन् । डाक्टरले तपाईंको अवस्था हेरेर उपचार गर्छन् । यद्यपि यी कुराहरू उपयोगी हुन सक्छन् :-

• DVT का लक्षणहरूको बारेमा जागरूकता
• अस्पतालमा तुरुन्तै गएर डाक्टरको सल्लाह मार्फत निदान
• लामो यात्रा वा डेस्क काम गर्दा नियमित हिँडडुल
• सुत्दा आफ्नो खुट्टालाई ऊँचो राख्ने
• आफ्नो शरीरलाई चिन्ने, विशेष गरी सुत्केरी अवस्थामा

जति छिटो समस्या पत्ता लाग्छ, जटिलताहरूबाट प्रायः बच्न सकिन्छ ।

अन्त्यमा

आफ्नो शरीरलाई स्याहार गर्नुहोस् । तपाईंको खुट्टाले तपाईंलाई बोक्छ। यदि केहि असहज महसुस हुन्छ भने आफ्ना खुट्टाहरूलाई आराम दिनुहोस् । दुखेका बेला सुत्दाखेरी तिनीहरूलाई सिरानी वा कपडा लगाएर उँचो राख्नुस् । केही शंका लागेमा डाक्टरलाई भेट्न कहिल्यै नहिचकिचाउनुहोस्।

यदि हामीलाई पहिले DVT बारे थाहा भएको भए हामी अझ सतर्क हुन्थ्यौँ होला । जागरूकताले जीवन बचाउन सक्छ । त्यसैले यो पोस्ट आवश्यक पर्ने व्यक्तिसँग सेयर गर्नुहोला ।

>>> अङ्ग्रेजी संस्करण पढ्नः https://storiesofsandeept.com/2025/08/18/deep-vein-thrombosis-dvt/