बोल्न पाइन्छ ?

बोल्नलाई बोल्न त पाइन्छ
बोल्ने पनि तरिका चाहिन्छ

स्वप्न सुमन र अभिज्ञा घिमिरेको गीत सुन्दै फेसबुक स्क्रोल गर्दै थिएँ । समाचार देखियो – रवि लामिछानेलाई समर्थन गर्दै प्रधानमन्त्रीको आलोचना गरेको भन्दै एक महिला पक्राउ । अस्तितिर दिलभूषण पाठकलाई हिल्टन होटलका बारेमा समाचार बनाएपछि पक्राउ गरेको खबर आएको थियो । अलि अघि सिधाकुराले मुद्दा मामिलामा हुने लेनदेनको विषयमा सार्वजनिक गरेको डार्क फाइल्स अदालतको अनादर गरेको भन्दै उक्त सामग्री हटाउन लगाइएको थियो । पछि सामग्री नै फेक हो भनेर तीनजनालाई कारबाही भएको थियो । अझै अगाडि सरकारले सामाजिक सद्भाव बिगारेको भन्दै टिकटकलाई प्रतिबन्ध गरेको थियो । झन्डै एक वर्षपछि प्रतिबन्ध फुकुवा भयो ।

यी घटनाहरू केलाउँदा लोकतन्त्र, गणतन्त्रमा बोल्न पाइन्छ भन्नेहरू अहिले आफैँ विरोधको अवाज बन्द गर्न तल्लीन देखिन्छन् । अभिव्यक्तिको स्वतन्त्रता संविधानको धारा १७ द्वारा प्रदत्त अधिकार हो । यसले कुनै विचारलाई निषेध गर्न नपाइने व्यवस्था गरेको छ । त्यस्तै, धारा १९ ले कुनै प्रसारण माध्यममा प्रकाशित सामग्रीकै कारण कसैलाई पक्राउ नगरिने कुरा सुनिश्चित छ ।

तर संविधानले नै सार्वभौमसत्ता र अखण्डताको रक्षा, व्यक्तिगत गोपनीयता र मर्यादाको सम्मानजस्ता विषयमा मनासिब प्रतिबन्ध लगाउन पाइने व्यवस्था पनि गरेको छ । र यसकै दुरुपयोग गरेर सत्ता र सत्ताको नजिक हुनेले आफ्ना विरोधमा आउने आवाज दबाउन थालेका छन् । अझ अनलाइनमा प्रकाशन हुने सामग्रीको विषयमा कानूनमा भएको लुपहोल प्रयोग गरेर दु:ख पनि बढी नै दिन थालेका छन् ।

यस्तो किन हुन्छ ? स्वतन्त्रता सङ्ग्राम कथामा लेखेको छु :

सत्ता सधैँ प्रशंसाको भोको हुन्छ । थोरै आलोचना पनि उसलाई बिझ्छ ।

तर आलोचना सहन नसक्ने सत्ताधारीलाई ठीक पार्ने ब्रह्मास्त्र खरो आलोचना नै हो । ब्रायन मार्टिन पुस्तक इन्फर्मेसन लिबरेसनमा लेख्छन्,

“आलोचना गर्दा निष्कर्ष दिने भन्दा पनि तथ्यहरू प्रस्तुत गरिदिनुस् । सही गलतको निर्णय पाठक/श्रोताले गर्नेछन् ।”

उनी थप्छन्,

“कुनै नेताले भ्रष्टाचारी हो भन्नुभन्दा उसलाई यो कम्पनीले यति रकम बुझायो भनिदिनुस् ।”

र

“जुन कुरा भन्नुहुन्छ त्यसको ठोस प्रमाण सङ्कलन गर्नुस् अनि आफ्ना साथीभाइ र अरूहरूलाई पठाउनुस् ।”

अहिलेको परिस्थितिमा बोल्न गाह्रो छ । बोल्न भने छाडिन्न । त्यसैले जे बोलिन्छ, तथ्य सहित बोल्नुपर्ने छ । र त :

बोल्नलाई बोल्न त पाइन्छ
बोल्ने पनि तरिका चाहिन्छ